Hoa sen (tiếng Phạn:
padma; tiếng Nhật: renge) trong Phật giáo
là biểu tượng của sự thuần khiết và sinh hóa hồn nhiên (svayambhu). Theo
kinh Lalitavistara, phần tâm linh của con người thì vô nhiễm,
giống như hoa sen
mọc trong bùn mà không bị hôi tanh bởi bùn. Còn theo Phật giáo Mật tông
thì trái tim
con người giống như đóa sen hàm tiếu, khi Phật tính phát triển bên trong thì
đóa sen sẽ nở. Đây chính là ý nghĩa của việc Phật
ngồi trên tòa sen. Trong Phật giáo Tantra, đóa sen biểu thị cơ quan sinh dục nữ và đó chính là nguyên lý âm trong vũ trụ.
Trong thai tạng giới Mạn-đà-la, đóa sen trắng
ở trung tâm Mạn-đà-la, biểu thị tử cung (Thai tạng) của thế giới. Các đoá hoa sen có màu khác
nhau biểu thị những liên kết khác nhau. Hoa sen có mặt trong các công trình
Phật giáo như cây hoa sen thực trong các hồ ở chùa,
có mặt ở các toà sen của các vị chư Phật, chư thần. Trên các bức tranh lụa
Phật giáo cũng có hình tượng hoa sen như trong tranh lụa Tây Tạng có dấu chân của Thanh-đa-la trên hoa sen. Trong các tranh ảnh về cảnh Cực lạc
Phật giáo, người ta tin rằng, những linh hồn kém đức hạnh thì được tái sinh vào
những đoá sen còn khép và phải đợi cho đến khi hoa nở mới nhận được sự giúp đỡ
của A-di-đà.
Sen trắng
Sen trắng
tượng trưng cho sự thuần hóa của nhân tính, bồ đề tâm hay còn gọi là giác tâm,
thường có 8 cánh ứng với Bát chính đạo. Nó là đặc trưng của phái Mật tông và là đoá sen
của các vị Phật.
Sen đỏ
Sen đỏ
tượng trưng cho bản chất nguyên thuỷ của trái tim, là đoá hoa của tình yêu,
đam mê và sự năng động. Đây là loại sen của Quan Thế Âm.
Sen xanh
Sen xanh
là biểu tượng của trí tuệ, tri thức
của chiến thắng của tinh thần đối với các cảm quan. Đây là loại sen của Văn Thù Sư Lợi, hiện thân của trí tuệ viên thành.
Sen hồng
Sen hồng
là loại sen tối thượng, thường được dành cho các vị tối cao, là đoá sen của vị
Phật lịch sử.
Sen tím thẫm
Sen tím
thẫm là đóa sen huyền diệu, biểu thị những ảnh tượng của phái Mật tông. Các đoá
hoa có thể đang còn e ấp hoặc đã được nở bung hết. Chúng có thể được nâng đỡ
bởi một cọng hay ba cọng hoa (tượng trưng cho ba phần của Garbhabatu:
Vairocana, hoa sen và vajra) hoặc năm cánh hoa tượng trưng cho Năm tri thức của
Vajradhatu.
Trong một số ngôi chùa có những quả chuông như chuông chùa Liên Phái, Hà Nội
thường có cụm từ "Án ma ni bát mê hồng" (Om mani padme hum), dịch ra
là "chân linh trong hoa sen".
Chùa Một Cột, Hà Nội có biểu tượng một bông hoa sen mọc trên
hồ.
Tháp Cửu phẩm liên hoa có ở chùa Bút Tháp,
Bắc Ninh
là một tổ hợp kết cấu gỗ dạng tháp, có chín tầng chồng lên nhau. Mỗi tầng có một đài
sen rộng chừng 2 m,
cao 50 cm.
Cả tháp cao 7,8 m, phía ngoài tháp các cánh sen bằng gỗ sơn đỏ tạo thành tầng
tầng lớp lớp so le nhau, tháp có thể quay tròn quanh một trục, có gắn tượng
Phật và chạm những cảnh dân gian hay lấy đề tài trong Phật thoại.
Chùa Tây Phương, Hà Tây
có các đầu cột được làm thành hình bông hoa sen hoặc làm thành cả hồ sen.
Chùa Kim Liên,
Hà Nội có tổng mặt bằng được cô gọn lại thành hình tượng một bông sen.
Khi lễ Phật, hai bàn tay chắp lại làm thành hình hoa sen chưa nở, kiểu lễ này
gọi là "Liên hoa hợp chưởng".
Bộ áo cà sa
của tỳ-khưu được gọi là "Liên hoa y" hay "Liên hoa
phục".
Cõi cực lạc của A-di-đà còn được gọi là "Liên bang", là một cõi có
nhiều hoa sen. Do vậy, Tịnh độ tông được gọi là "Liên tông"; nhóm bạn cùng
tịnh nghiệp được gọi là "Liên xã"; thời gian được dùng để niệm Phật
gọi là "Liên liêu".
Hoa sen trắng có 8 cánh nằm trên vòng tròn viền trắng, nền màu xanh lá mạ là huy hiệu của gia đình Phật tử. Ba cánh hoa dưới
tượng trưng cho Tam bảo - Phật, Pháp, Tăng. Năm cánh hoa phía trên của tượng trưng cho 5 đức hạnh
theo thứ tự từ trái qua phải, từ ngoài nhìn vào là: trí tuệ, hỷ xả, tinh tấn,
thanh tịnh, từ bi.
Trong sách "Tánh mạng khuê" có bài thơ về hoa sen như
sau:
Sen nở trong đầm đỏ trắng phơi,
Bùn nhơ không nhiễm sắc thêm tươi.
Thân ngay, ngó rỗng, gương đầy hột.
Cái lý tu hành cũng thế thôi.
